Microplastics: kleine stukjes plastics die je met het blote oog bijna niet kunt zien. Ze zitten in je tandpasta, make-up, schoonmaakmiddelen én in je verse stukje vis. Vaak onzichtbaar, maar niet ongevaarlijk. Alleen weten we nog maar heel weinig over de effecten van microplastics op het ecosysteem en onze eigen gezondheid. Het is tijd dat daar verandering in komt.

De beelden van de plasticsoep kennen van allemaal wel: een enorm gebied in de Stille Oceaan, naar schatting vele malen groter dan Nederland, waar miljarden tonnen plastic en ander afval ronddrijft. De Delfste student Boyan Slat, oprichter van The Ocean Cleunup, werd wereldnieuws met zijn methode om het drijvende afval op te vangen door gebruik te maken van de natuurlijke stroming in de zee. Dit jaar gaat het eerste systeem het water in, en kan een begin worden gemaakt met het opruimen van de plasticsoep.

Die plasticsoep is niet zomaar ontstaan. Sinds de jaren 50 zijn we met zijn allen grootverbruiker van kunststoffen. Plastic heeft alleen één vervelende en vrij hardnekkige eigenschap: het is amper biologisch afbreekbaar. Dat betekent dat het eerste plastic afval dat in de jaren 50 werd geproduceerd, zich nog steeds ergens in ons ecosysteem bevindt. En daar komt alleen maar meer afval bij: de verwachting is dat onze plasticproductie over twintig jaar is verdubbeld.

Steeds meer mensen en bedrijven zijn zich bewust van plasticprobleem en komen met initiatieven om de plasticproductie en -consumptie te verminderen en het bestaande plastic zoveel mogelijk te recyclen of op te ruimen. Het initiatief van Slat is daar een voorbeeld van. Alleen het is maar een deel van het verhaal. De methode van Slat richt zich vooral op de grote stukken plastic die in de oceaan ronddrijven, zoals visnetten en boeien. Die zijn het makkelijkst te vangen, en voorkomen dat het plastic met de tijd uiteenvalt in kleinere, en veel schadelijkere stukjes plastic: microplastics. En die kleine deeltjes, daar moeten we iets mee.

In de mondiale plasticboekhouding zit namelijk een gat. Een groot gat. Slechts 0,1% van de wereldwijde jaarlijkse plasticproductie wordt teruggevonden in de oceanen. Het grootste deel van ons plastic is dus simpelweg zoek. Wetenschappers weten inmiddels dat plastic na verloop van tijd uiteen valt in (microscopische) kleine deeltjes, die met vroegere meetmethoden over het hoofd werden gezien. Deze zelfde wetenschappers noemen de microplastics een tikkende tijdbom.

Toch is er nog maar weinig aandacht voor de gevaren en risico’s van microplastics. Terwijl de plastic deeltjes zitten in het water dat we drinken, de lucht die we inademen en ook in de vis die we eten. Veel dieren zien de microplastics aan voor voedsel. Zo komen de microplastics in ons voedselsysteem terecht, en uiteindelijk ook in ons lichaam. En dat kan schadelijk zijn, want de deeltjes bevatten vaak giftige stoffen die uit het plastic vrijkomen.

Er moet nog veel onderzoek worden gedaan naar de risico’s van microplastics. Wat definiëren we precies als microplastics? En wat zijn de gevolgen hiervan op het milieu en onze gezondheid, op korte en lange termijn? In december 2016 schreef de Gezondheidsraad een briefadvies aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu over de gezondheidsrisico’s van microplastics in het milieu. De urgentie begint langzaam aan te ontstaan, maar het is nog niet genoeg.

Want voor veel consumenten blijft het een ver-van-mijn-bed show, mezelf incluis. Ik scheid mijn plastic afval, breng statiegeldflessen braaf terug naar de supermarkt en weiger steevast om te betalen voor flesjes water. Allemaal dingen die ik zal blijven doen, maar ondertussen ben ik me er sterk van bewust geworden dat het plasticprobleem groter is dan wat er voor het blote oog zichtbaar is. We zien nu maar een topje van de wereldwijde ijsberg, die we de komende tijd samen moeten gaan blootleggen.

Anne van Groningen

Met duurzame stedelijke ontwikkeling denken we vaak aan milieumaatregelen. Steden moeten gezonde leefomgevingen zijn met een schone lucht, bij voorkeur minder auto’s en in de toekomst misschien wel CO2 neutraal. De duurzame stad gaat echter verder dan dat. Kijkend bijvoorbeeld naar de targets van SDG11: Sustainable Cities & Communities zijn er diverse punten te onderscheiden die enkel realiseerbaar zijn met een gezonde focus op de menselijke maat en de leefbaarheid van de stad, gezien vanuit sociaaleconomisch en sociaal-cultureel perspectief. De duurzame stad is ook een stad voor iedereen, ongeacht culturele achtergrond of sociale status. Inclusief.

De inclusiviteit van de stad heeft mijns inziens te maken met twee dingen: de toegankelijkheid van de stad voor iedereen, en de mogelijkheid tot zeggenschap over wat er in de stad gebeurt. Deze twee houden staan in nauw verband met elkaar. Ik zal het toelichten met een actueel voorbeeld:

De toegankelijkheid van de openbare ruimte, met name voor vrouwen, stond verleden jaar ter discussie toen een studente een boete aanvocht voor wildplassen. In haar ogen was de boete oneerlijk omdat vrouwen op bepaalde tijden van de dag nergens terecht kunnen om hun behoefte te doen. De rechter reageerde niet al te begripvol, en liet de studente de boete alsnog betalen. De studente had echter wel degelijk een punt: in heel het centrum van Amsterdam waren slechts 3 openbare toiletten te bekennen, op 45 urinoirs voor mannen. Eerlijk? Niet bepaald.

De beschikbaarheid van een openbaar toilet klinkt misschien als een marginaal onderwerp binnen stedelijk ontwerp. Pas als je zelf er actief mee te maken krijgt ervaar je het ongemak van een dergelijke ongelijke beschikbaarheid. Niet alleen vrouwen, maar ook ouderen van dagen of mensen met buik- of plasproblemen lopen hier tegenaan. Van die laatste categorie zijn er maar liefst 3,5 miljoen in heel Nederland, en het tekort aan openbare toiletten door heel het land weerhoudt deze mensen ervan naar buiten te gaan. Niet voor niets is er de afgelopen jaren een HogeNood app ontwikkeld voor precies deze doelgroepen, die mensen uitnodigt om extra toiletten ter beschikking te stellen bij mensen thuis. Maar is het niet ook mogelijk dit probleem binnen het domein van stedelijk ontwerp op te lossen?

Kijkend naar de geschiedenis van stedenbouw in Nederland is het gebrek aan plasvoorzieningen voor vrouwen en andere minderheden in de openbare ruimte niet verwonderlijk. Hoe onze steden en openbare ruimtes eruit moesten zien is voor een lange tijd namelijk bepaald vanaf de tekentafel, door een erg homogene groep en vanuit een homogeen perspectief. Voor een lange tijd waren vrouwen simpelweg niet of marginaal vertegenwoordigd in de beroepenvelden die te maken hebben met stedelijke ontwikkeling of ontwerp. Gelukkig kunnen huidige trends binnen het stadmaken – denk aan placemaking, social design en bottom-up ontwerp – een positieve bijdrage leveren aan deze vertegenwoordiging. Doordat gemeentes vaker in gesprek gaan met gebruikers en bewoners ontstaan er betere en toegankelijkere plekken voor iedereen, en kan er worden ontworpen vanuit diversere perspectieven.

Duurzame stedelijke ontwikkeling wordt vaak benaderd als een technisch onderwerp en een niche voor de specialisten van vanouds; planologen, geografen, architecten en bestuurders. Met de snelle wereldwijde urbanisatie die ervoor heeft gezorgd dat meer dan de helft van de wereldbevolking in steden woont, is het tijd dat het domein van duurzame stedelijke ontwikkeling wordt opengebroken en verplaatst naar het algemene debat over de manier waarop wij als maatschappij willen leven, nu en in de toekomst. Inclusiviteit, waaronder toegankelijkheid en zeggenschap, zijn hier belangrijke onderdelen van.

Ankie Petersen

Voor het aan de slag gaan met de Sustainable Development Goals(SDGs) bestaat voor regeringen geen spoorboekje. Ondanks dat de SDG agenda zo universeel mogelijk is opgezet is de uitvoering nog steeds maatwerk. Het schoolvoorbeeld van hoe allesbepalend context kan zijn voor het laten slagen van de SDGs is Colombia, een land met torenhoge ambities als het gaat om duurzame, economische ontwikkeling maar ook even diepe valkuilen.

Die voorzichtige conclusie trek ik op basis van mijn onderzoek in 2017, waarin ik onder andere heb gekeken naar het samenspel van publieke en private sector in de koffie- en mineralensector voor het realiseren van de SDGs. Hoewel het aanpakken van de SDGs een motor van innovatie voor de Colombiaanse regering moet zijn, zijn de cilinders roestig en moeilijk vervangbaar. Good governance van de SDGs wordt aangejaagd en tegelijkertijd verlamd door diezelfde regering, deels door structurele factoren diepgeworteld in de Colombiaanse samenleving. Ik zou graag een aantal van die factoren toelichten en daarmee aansluiten bij wat de Amerikaanse historicus David Bushnell in 1993 al over dit fascinerende land schreef: ‘een natie ondanks zichzelf’[1].

Allereerst is er de politieke dynamiek, die naar mijn zeggen heel treffend verklaard wordt door Acemoglu en Robinson in hun Why Nations Fail, met afstand het beste boek dat ik tijdens mijn studie mocht lezen[2]. Zij beschrijven Colombia niet als een ‘gefaald land’, maar een staat met gebrekkige autoriteit over zijn eigen gebieden wat de opkomst van rebellen en paramilitairen aanwakkert. Deze groepen gedijen goed bij regionale ongelijkheid omdat zij, ver van het gezag in Bogotá, hun eigen politieke nesten kunnen bouwen. Wat dit met de SDGs te maken heeft is dat beleid vanuit de hoofdstad geenszins follow-up betekent in de afgelegen regio’s. Cruciaal is dan ook het stimuleren van regionaal initiatief richting de SDGs. Deze initiatieven moeten ook gedragen worden door regionale politici die een podium voor de SDGs willen bouwen in het nationale parlement, want zonder politiek gewicht geen daadkracht. Probleem is echter dat velen van deze ‘regio’s’ eerder als probleemkind dan als meerwaarde worden gezien in de nationale arena door hun aanhoudende armoede.

Bedrijven, en vooral multinationals, kunnen alleen vrijblijvend aangemoedigd kunnen worden iets met de SDGs te doen en dat is ook meteen de achilleshiel van deze agenda. De Colombiaanse overheid moet dus carrots verzinnen om de private sector te betrekken en één van die manieren zijn financiële voordelen. Belastingvoordelen kennen echter een geschiedenis van corruptie, vooral in de mineralenindustrie, en ook heeft het algehele misbruik van publiek geld een aversie bij de gewone Colombiaan gekweekt om belasting te betalen. Toch zullen de SDGs vallen of staan bij een budgettair raamwerk dat niet alleen afhankelijk kan zijn van buitenlandse investeringen in de komende 12 jaar.

Ten slotte zal vastklampen aan een beleid voor 12 jaar überhaupt een uitdaging zijn aangezien ,in mijn ervaring, de Colombiaan niet graag te ver vooruit kijkt. Dat investeren op korte termijn ook aantrekkelijker klinkt is niet geheel onlogisch in een context van meer dan 50 jaar binnenlands conflict. Toch geloof ik dat de regering nu het momentum moet aangrijpen om de SDGs in één adem te verkopen met het vredesproces en het OESO kandidaatschap. De SDGs verbinden juist de verschillende doelstellingen, bieden een kans om met stakeholders in dezelfde taal over duurzaamheid te praten[3] en zijn niet de zoveelste checklist die van hogerhand wordt opgelegd. De dag dat de koffieboer ziet dat vrede en duurzame ontwikkeling twee kanten van dezelfde medaille zijn en hierin actieve overheidssteun krijgt is de dag dat er hoop is voor de SDGs in Colombia.

Bas Evers

[1] Bushnell, David. The Making of Modern Colombia: A Nation in Spite of Itself. 1993.

[2] Acemoglu,D. & Robinson, J. Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty. 2012

[3] https://www.duurzaam-ondernemen.nl/column-bas-evers-praten-taal-duurzaamheid-kracht-sdgs/

Dinsdag 20 februari nam Rotterdam – met de rest van Nederland – afscheid van Ruud Lubbers