Verslag RoundTable – Return of The Commons

Op dinsdag 2 november werden de Worldconnectors en Earth Charter Vrienden ontvangen op het kantoor van Allen & Overy in Amsterdam, voor een roundtable over de Return of the Commons op initiatief van Ellen Croes en Guido Braam. Het doel van de roundtable was het te hebben over de rol van eigendom in een duurzame samenleving. De centrale vraag is wie de best mogelijke eigenaar is om te zorgen dat iets van waarde blijft. Jammer genoeg is er een ’tragedy of the commons’ gaande.

We begonnen met een voorstelronde, waarin de aanwezigen naast zichzelf te introduceren antwoord gaven op de vraag ‘wat is jouw meest waardevolle eigendom?’. Na geluisterd te hebben naar de bijzondere antwoorden die hierop kwamen, ging onze verkenning van eigendom verder in drie rondes.

Ronde 1: Het nut van eigendom

Eigendom heeft of had nut op verschillende niveaus, zoals het historische, juridische, sociale en individuele niveau. De oorspronkelijke functie van eigendom was het geven van structuur en zekerheid. Door het vastleggen van eigendomsrechten kunnen we bepaalde dingen organiseren en schaarse middelen verdelen. Een belangrijke aanname hierbij is dat mensen beter voor bijvoorbeeld een stuk grond zorgen, wanneer is bepaald dat dat stuk grond hun eigendom is. Zo zullen ze zuinig zijn op bezittingen die ze willen doorgeven aan hun nakomelingen.

Momenteel zitten we echter midden in een tragedy of the commons, waarbij the commons in dit geval de aarde is, die wordt uitgeput en overbelast door alle activiteiten die wij als noodzakelijk zien. We moeten kritisch nadenken over of eigendom nog wel van nut is, of dat het in de weg staat van de transitie naar een duurzame samenleving. Doordat we zijn doorgeschoten in het investeren in eigendommen, verliezen we het collectieve belang uit het oog, en vervalt het kruisvlak tussen individueel voordeel en collectief belang steeds meer. In plaats van dat eigendom een middel is om waarde mee te creëren voor jezelf én anderen, is het behalen van waarde of winst op eigendom een doel op zich geworden.

Maar wie zijn wij dat we de aarde opknippen in landen en stukken eigendom? Hebben we de kans laten gaan om eigendomsstructuren te linken aan de natuur? Zouden we dan beter zorgen voor alles waar we ons nu druk over maken? De Bijbel zegt bijvoorbeeld over eigendom dat het niet van jou is, maar ten nutte van waarom jij op de deze wereld bent.

En gaan eigendommen niet te veel naar de mensen die al eigendom bezitten, waardoor het verschil tussen de haves en de have nots groter wordt? Naarmate jouw eigendom groter wordt, wordt de zorgplicht die je daarvoor ervaart kleiner, omdat je uit het oog verliest wat nou precies van jou is. Deze afstand maakt eigenaars onverschilliger, terwijl er een soort moreel sentiment zou moeten zijn om goede dingen met jouw eigendom te doen.

Ronde 2: De rol van eigendom in een circulaire economie

De centrale vraag in deze ronde was: wie zou de ideale eigenaar van vastgoed zijn? We probeerden deze vraag te beantwoorden aan de hand van een casus over een gebouw en de projectontwikkeling daarvan. Is het niet veel eerlijker om de waarde van het gebouw te verdelen over de mensen die gebruik maken van de locatie? Zou de ontwikkelaar eigenaar moeten blijven, zodat zij/hij belang heeft bij een positief gebruik van het stuk vastgoed? En is het wel echt zo dat je er beter voor zorgt, als je eigenaar bent?

Een gebouw en zijn omgeving zijn een product geworden; eigendom is vervreemdbaar of overdraagbaar. Gebruikelijk is dat een projectontwikkelaar niet betrokken blijft, maar na een gebouw neer te zetten (of nog voordat het gebouw af is) een huurder vindt, en de waarde wordt zomaar veertig keer zo veel. Nog voordat de eerste steen is gelegd, de ontwikkelaar al niet meer de eigenaar is. Voor zo’n eigenaar is circulariteit niet belangrijk.

De ideale eigenaar van vastgoed zou het stuk vastgoed zelf kunnen zijn; de logische plek, het gebouw en de gebruikers ervan horen daarbij. Papieren eigenaarschap vervreemdt de levende realiteit van dat gebouw en de wereld eromheen. Het probleem is dat we niet met of voor, maar in die omgeving moeten werken; deze relatie moet voor verbinding zorgen.

Een andere opvatting over de perfecte eigenaar volgde: hoe zou het zijn als die plek van zichzelf is, als verdeelsleutel voor belanghebbende mensen en dieren, die een rol hebben in relatie tot de gezondheid van die plek? Dan relateer je het aan een ander doel: de gezondheid of het welzijn van de plek op zichzelf, niet aan winst van die plek. Maar als het van zichzelf is, wie gaat de plek verzorgen? Dit zijn degenen die daar een opdracht in hebben, als vertegenwoordigers van de plek, verschillende stakeholders met een gezamenlijk doel.

De ideale eigenaar kan ook zijn: een gezonde mix van verschillende partijen die belang hebben bij waardebehoud of -creatie. Hier speelt weer de aanname dat een eigenaar waarde probeert te behouden; als je het bezit, zorg je er beter voor. In een circulaire economie zijn er incentives om te stimuleren dat waarde behouden wordt. Als een gebouw als financieel bezit wordt gezien, is er geen belangstelling voor circulaire oplossingen. Mensen moeten uit het traditionele rol gehaald worden om anders te gaan denken over dit soort kwesties. Dit zou een return of the commons betekenen: eigenaarschap verdelen tussen de mensen die in het gebouw van werken en ondernemen, en daarbij waarde creëren.

Ronde 3 De waarde van gedeeld eigendom: de return of the commons

Het hedendaagse fenomeen van eigendom brengt perverse prikkels met zich mee: men wordt gestimuleerd om waarde te maken op in plaats van met eigendom, door het door te verkopen voor de hoogst mogelijke prijs. Kunnen we daar iets aan doen, om het eigen en het algemeen belang meer met elkaar in overeenstemming te brengen en de afstand tussen eigenaar (aandeelhouders) en eigendom te verkleinen?

Het probleem zit hem in de loskoppeling van eigendom en verantwoordelijkheid. Hoe verbindt je bezit weer met maatschappelijke verantwoordelijkheid en waardecreatie? Ook lastig is de mate waarin het systeem van waarde bespeeld kan worden door mensen die geen verantwoordelijkheid voelen voor het effect van hun handelen. Er zou een stop of limiet moeten zitten aan bezit zonder verantwoordelijkheid, waardoor het aantal tussenschakels afneemt.

Misschien moeten we af van het idee van eigendom, en in plaats daarvan naar eigenaarschap: in verbinding zijn met je verantwoordelijkheid om te zorgen voor wat je bezit. Zo verdwijnt de mogelijkheid om er niet voor te zorgen. De eigenaren van een bedrijf of pand zijn dan de mensen die willen dat er op lange termijn waarde mee wordt gecreëerd.

Als laatste bespraken we of het werkelijk zo moeilijk is om mensen te prikkelen rondom eigenaarschap, en wat de oplossing daarvoor is. De conclusie was dat we het gewoon moeten gaan doen en laten zien dat het werkt en de hele buurt beter kan maken, want success sells. Circulariteit gaat over veranderingen in het systeem die ertoe leiden dat je wordt beloond als je waarde behoudt. In het hele maatschappelijke ordeningssysteem moet iets anders, maar wetgeving op dit gebied loopt achter. Wat kunnen we bereiken door creatief binnen de huidige structuur te handelen? Door het als Worldconnectors eerst zelf te doen en een positief voorbeeld te laten zien, oefenen we maatschappelijke druk uit, en kunnen we ook een economische drive tonen. Daarna kunnen markt en regelgeving veranderen.

Vervolg

Ter afsluiting dachten we samen na over hoe verder te gaan met wat in deze eerste discussie is gegenereerd. Twee ideeën waaraan de Worldconnectors in de komende periode verder zullen werken zijn de carbon common en real estate social impact bonds.