15 maart 2022 Online dialoog op dinsdag “Perspectieven op de oorlog van Rusland in Oekraïne”

 

Georganiseerd door Worldconnectors, Affiliate van Earth Charter International 

Moderators: Alide Roerink en Veronique Swinkels 

Inspiratoren: Caecilia van Peski, Jan Pronk, Natascha Kooiman, Ruud Koornstra, Koen Eising, Aniek Moonen en Dennis Kerkhoven. 

Facalitoren breakout sessies: Myrthe Egmond, Saskia Kronenberg 

Tijdens een ingelaste dialoog op dinsdag 15 maart 2022 zijn een aantal leden van Worldconnectors, Affiliate van Earth Charter International online samengekomen om de ontluisterende situatie die zich in Oekraïne heeft ontvouwd te bespreken. De oorlog is hier belicht vanuit een holistisch perspectief (Earth Charter en SDG’s) met als doel inzicht te krijgen welke mogelijke rollen voor ons weggelegd zijn. Tijdens deze dialoog hebben Caecilia van Peski, Jan Pronk, Natascha Kooiman, Ruud Koornstra, Koen Eising, Aniek Moonen en Dennis Kerkhoven vanuit hun expertise of ervaring een al dan niet analytische kijk op de actuele situatie in Oekraïne geboden en was er voor alle aanwezigen ruimte voor het uitwisselen van inzichten en emoties. De opbouw van de dialoog bestond uit verschillende rondes, die zowel aandacht gaven aan de situatie in haar algemeenheid als binnen de kaders van de SDGs en de vereniging. De rondes:  

1. Hoe zijn we verbonden? (oa. relaties met mensen en organisaties in Oekraïne, Rusland, vluchtelingen, hulpacties)  

1. Hoe is de oorlog ontstaan en hoe kan het worden gestopt?  

1. Welke effecten verwachten we voor de verschillende SDGs en waar kunnen we anticiperen? (o.a. armoede, voedsel, energie, vluchtelingen, klimaat, recht en inclusieve instituties)  

1. Wat zijn de volgende stappen?  

Hieronder volgt een verslag waarin de besproken hoofdzaken per ronde zijn beschreven. 

Opening Dialoog 

Vol verbijstering en verdriet over zoveel menselijk leed beginnen we bij het gevoel. Het aantal van 3 miljoen vluchtelingen uit Oekraïne is onvoorstelbaar en veroorzaakt een gevoel van onrust over de gebeurtenissen. Het is voor velen onverwacht en dat overrompelt. Bij Worldconnectors handelen we op basis van onze waarden en idealen en het geloof in een duurzame eerlijke wereld. Kennelijk hebben we signalen gemist over de realiteit van irrationeel en verwerpelijk machtstreven. Van een keiharde echte oorlog. Leven we in een ideale wereld, waarvan we de realiteit niet kennen? We leven in een verkiezingstijd en juist nu rijst de realisatie hoe groot en belangrijk dat is: wij mogen gelukkig in vrijheid stemmen. De SDGs zijn onderling samenhangende doelen met onderlinge relaties. De gebeurtenis in het ene domein en plaats hebben gevolgen elders en deze nieuwe breuklijnen in de wereld gaan de haalbaarheid van de SDGs beïnvloeden. Er is sprake van leugens, haatzaaien en van oorlogsrethoriek, wat het vertrouwen in de wereld om urgente mondiale problemen aan te pakken ondermijnt.  

Centrale vraag vandaag: Welke invloed heeft deze oorlog en hoe verhouden wij ons tot die oorlog?  

Ronde 1: hoe staan we in verbinding?  

Hoe zijn we onderling verbonden? De aanwezigen is gevraagd hun gevoelens uit te spreken over de huidige situatie.  

Impressie reactie chatbox: Oekraïne is zo dichtbij, directe familie uit de regio, empathie voor de omliggende landen, onmacht, medeleven voor de Russen die opstaan tegen de oorlog, waarde van democratie is belangrijk.  

Ronde 2: geopolitieke kaders van de oorlog 

Ter inspiratie vertelde Worldconnector Caecilia van Peski over haar ervaringen tijdens haar uitzending naar Oekraïne voor de Organisatie van Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) 

Caecilia’s persoonlijke ervaringen hebben betrekking op haar werkzame jaren in de Donbas tussen 2014 en 2017. Hier is zij destijds uitgezonden als afgevaardigde vanuit Nederland en is geplaatst bij de OVSE, een internationale organisatie die zijn oorsprong vond in de Koude Oorlog in de jaren ‘80 en ‘90.  

Vragen die voor de OVSE in 2014 in Oekraïne centraal stonden hadden betrekking op de rol van Europa in het conflict met Rusland. Was het aan de OVSE om de vrede te monitoren in de Donbas? In deze tijd was het element Oost versus West nog aanwezig in de samenleving en worstelde zowel de Europese Unie als de NATO met het al dan niet laten toetreden van Oekraïne als bondgenoot. OVSE werd weer actief door deze vraagstukken en conflicten en hebben afgevaardigden naar de Donbas gestuurd, naar steden die nu ook weer terugkeren in het nieuws. Al die steden hadden toentertijd een office en Caecilia kwam in de eerste weken van het conflict on maart 2014 in Donetsk terecht.  

Ondanks al haar ervaring met het land, is Caecilia nog steeds enorm verbaasd en aangeslagen door wat er nu speelt in Oekraïne en inmiddels vraagt ze zich af of de omvang van het conflict toen niet al meer opgemerkt had kunnen worden. Had er door een hogere mate van outreach naar Oekraïne escalatie voorkomen kunnen worden? Het conflict tussen Oekraïne en Rusland is sindsdien namelijk geen enkel moment meer volledig stilgevallen.   

Terugkijkend naar de situatie in Donbas ging het de inwoners voornamelijk om de roep om decentralisatie en loskomen van Kiev. Het geld dat in de mijnen van Donbas werd verdiend kwam niet ten goede aan de burgers in de Donbas, maar werd verbruikt door rijke oligarchen en Russische partijen in Kiev. Hier zit een heel duidelijke economisch component; een oneerlijke verdeling van kansen en rijkdom. Hier vindt men ook overlap met de SDGs, zeker SDG 10 over het verkleinen van ongelijkheid.  

Jan Pronk is voorzitter van Earth Charter Nederland en heeft vele politieke functies vervuld, waaronder drie keer minister van Ontwikkelingssamenwerking en in de VN. Met deze uitgebreide politieke ervaring spreekt hij vanuit een analytisch oogpunt naar de situatie in Oekraïne. 

Zaterdag 12 maart zijn er twee interessante stukken in het NRC verschenen, die onderling aan elkaar verbonden zijn. Eén stuk behandelt acht scenario’s die zich zouden kunnen voordoen en het andere stuk behandelt hoe te onderhandelen. 

Het stuk over hoe te onderhandelen gaat over hóe je moet onderhandelen, maar niet over de daadwerkelijke inhoud van het onderhandelingspakket. De vraag is; heeft onderhandelen zin? Kijkend naar de geschetste mogelijke scenario’s is onderhandelen de enige mogelijke optie. Beide andere opties, een volledige overwinning voor één van de partijen of juist volledige onderdoorgang van één van de beide partijen zijn beide ondenkbaar. Vanuit belangen van Europa en de NATO is het daarom cruciaal dat Rusland en Oekraïne onderhandelen. Ideaal gezien zou de VN de partij zijn die deze onderhandelingen faciliteert, helaas gebeurt dit in de praktijk niet. Een echt onafhankelijke partij om als onderhandelaar op te treden bestaat niet, als wereld zijn we immers op allerlei manieren met elkaar verbonden.  De vraag blijft echter: heeft onderhandelen überhaupt zin met een partij die je niet kan vertrouwen, waar leugens en bedrog constant op de loer liggen en onwaarheden en feitelijkheden continu omgedraaid worden? De enige manier om effectief te onderhandelen is door een situatie te creëren waarbij een groot belang is voor die partij om mee te doen.  

Als het ‘Westen’-zijnde moeten we eerlijk zijn naar onszelf en erkennen dat we een medeverantwoordelijkheid hebben voor de destabilisatie van het Europa na 2000. Na het vallen van het IJzeren Gordijn was een herenigd Duitsland destijds een erg waardevol doel, maar er zijn sindsdien echter ook fouten gemaakt. We hebbe Europa te weinig verantwoordelijkheid genomen voor acties in het verleden en hoe deze mogelijkerwijs opgevat konden worden. Een voorbeeld hiervan vond plaats in 2008, toen meerdere landen werden uitgenodigd om deel te nemen aan NATO. Een politiek feit over dit soort acties is echter dat leiders van andere machtsblokken dit zonder meer als een daad van agressie beschouwen, en hier hebben we bewust het hoofd voor afgewend. Hetzelfde geldt voor de toenemende Russische destabilisatie in Oost-Europa. We hebben ruimte gegeven aan Rusland, waardoor het Westen als zwak beschouwd is gaan worden. Voorbeelden van verdere zwaktepunten zijn bijvoorbeeld Brexit, de onstabiele politieke situatie in Amerika en de verdeeldheid tussen Noord- en Zuid-Europa. We hebben op deze wijze veel kansen geboden aan de andere kant van de tafel. 

Hoe komen we hier vervolgens uit? Door te onderhandelen, op een manier waarbij we de geschiedenis meenemen in het geheel. Het hierbij is belangrijk om in te zien dat de wereld niet meer zal worden zoals zij was. Vervolgstappen kunnen als volgt zijn: 

1. Werken aan herstel van internationale rechtsorde (via de VN) en de eenheid van de Europese Unie.
2. Het Zuiden van de wereld, het Afrikaanse continent, moet serieus genomen worden en met voedsel, zorg en energie ondersteund worden in de weg naar zelfvoorziening.
3. Globalisering dient beperkt te worden, men moet sober zijn en deze crisis koppelen aan alle andere crises die gaande zijn en zijn geweest.
4. Kiezen voor politieke strategie naar China toe die verschilt van die van Rusland
5. De russen niet identificeren als ‘het Kremlin’, maar juist een helpende hand toesteken.

In de chat enthousiasme over de perspectieven 

Ronde 3: Koppeling aan de SDGs 

Iedereen wordt verdeeld over de breakoutrooms. 7 rooms met 2 – 3 deelnemers. Iedereen wordt uitgenodigd om een respons te geven in de chat. Gedachten/ vragen/toelichtingen die hier uitkomen zijn o.a.:  

• SDG 16, en vooral vrede, is belangrijk om centraal te zetten in de context van deze crisis. Geopolitieke verhoudingen gaan natuurlijk veranderen wat ook effect heeft op het klimaat, wat SDG 13 ook belangrijk maakt.  
• Reflectie over de crisis vanuit SDG 1, 2 en 5: een schokkend inzicht is ook dat de voortdurende opbouw van inclusieve instituties verwaarloosd is. Caecilia refereerde eraan over de OVSE. Zo is ook het Vredespaleis in het financiële slop geraakt. 
• Alle SDGs zijn even belangrijk. Alle oorlogen gaan over energie verbruik en grondstoffen. Belangrijk om alle samenhang hiertussen te zien.  
• SDG 12: heel veel onderliggende machtsverhoudingen zitten ook in de economische sfeer, onverantwoord zakendoen (corruptie, milieu). In veel conflicten zitten de drijvers in de economische sfeer. In Rusland is maffia kapitalisme ook met onze medewerken en medeweten is ontstaan, waar Poetin zijn macht op kon opbouwen. Verantwoord ondernemerschap als het nieuwe normaal. SDG 11: wederopbouw, kun je vanuit 11 kijken naar weerbare en gezonde steden. SDG 10: mentale veerkracht en weerbaarheid om met schokken etc. om te gaan. Nu zie je wel medeleven, maar corona werkte aanvankelijk enorm polariserend. Hoe kunnen we bouwen aan mentale veerkracht en eerlijke politiek, realistisch.  
• In verband met het punt van Jan Pronk ‘minder globalisering’ staat ook regionalisering van voedselvoorziening. Mensen in armoede dienen ook toegang te krijgen tot grond en voedselproductie. Het is niet alleen soberder leven, maar ook op een andere wijze, met kortere voedselketens etc. 

• Wat vooral relevant is voor het vervolg van dit gesprek: 1) Hoe gaan we sober leven? We willen dat al heel lang, wordt wel eens tijd. Hoe doen we dat? Afdwingen? Door wie? Bij wie? Hoe in de praktijk te brengen? 2) we denken dat huidige crisis gevolgen heeft voor klimaatbeleid 3) Wat kunnen wij als organisatie nu doen? Voor partnerorganisaties en persoonlijke contacten in Oekraïne.  
• Ivy de Bruijn brengt in dat zij vanuit SDG Nederland concrete acties inventariseert die mensen en organisaties kunnen ondernemen als ze iets willen betekenen voor Oekraïne. Alle ideeën zijn welkom en kunnen met haar gedeeld worden en via de social media kanalen van SDG Nederland.  

Veronique introduceert vervolgens de sprekers. Ze zullen ieder 5 minuten dieper ingaan op de relatie/impact van de oorlog op de SDGs.  

Natascha Kooiman is Vriend van Earth Charter en oprichter van Smaackmakers. Zij is coördinator van SDG 2 Alliantie. Zero hunger. 

Hoe heeft de oorlog invloed op ons voedselsysteem?  

De oorlog heeft een verwoestende impact op burgers, hun voedselsysteem en voedselveiligheid. Niet alleen in Oekraïne zelf, maar ook de landen die afhankelijk zijn van de producten van Oekraïne en Rusland.   

Oekraïne en Rusland produceren gezamenlijk: 

• 25% wereldwijde markt in tarwe 
• 20% mais 
• 80% zonnebloemolie 

Er is al veel druk op ons voedselsysteem, waar de oorlog nu nog eens bovenop komt. Grote tekorten van granen worden verwacht. Het “goede nieuws” hier is dat Europa zal daar niet meteen door geraakt worden, maar het Midden-Oosten en Afrika zijn juist erg afhankelijk en zullen het meteen merken. Andere veranderingen op de voedselmarkt zullen echter wel merkbaar effect hebben op Europa:  

• EU is sterk afhankelijk van grondstoffen voor de landbouw (40% van gas uit Rusland). Het gebruik hiervan is voor een groot deel voor productie van kunstmest. De prijzen hier zullen zeker stijgen, net als de prijzen van veevoer.  
• De algemene verwachting die hieruit voortvloeit is dat de voedselprijzen zullen stijgen.  
• Dus: minder vlees, minder zuivel, meer landbouwgrond dat Europa zelf beschikbaar moet maken. 
• Nederland speelt in dit alles een belangrijke rol als landbouwlobby. 

Conclusies: de oorlog legt de mankementen van ons huidige voedselsysteem bloot. Verduurzaming van dit systeem is juist nu belangrijk, aangezien het de veerkracht van ons voedselsysteem ondersteunt.  

Koen Eising is Worldconnector en werkzaam bij Alliander. Hij bespreekt SDG 7: Affordable and clean energy  

Hoofdpunten: 

1. Het is van groot belang om in dit soort situaties energiesystemen te blijven laten draaien. Er is bij de eerste dag van de inval een crisisteam opgericht om het energiesysteem in Nederland stabiel te houden 

1. Als we een gastekort hebben, zouden als eventuele optie juist grootgebruikers afgekoppeld moeten worden.  

1. Het tekort aan materialen was al vóór de oorlog al een probleem, leveranciers vallen nu alleen nog maar verder uit.  

1. Er is enorm veel compassie bij de netbeheerders. Dit uit zich in heel veel acties en particuliere initiatieven om heel gericht mensen te helpen.  

Is de realisatie over energie die voortvloeit uit deze oorlog een ‘Blessing in disguise?’ Er is namelijk een groot pakket uit Brussel op ons neergedaald:  

• Versnellen van onafhankelijkheid 
• Energiebesparing opnieuw op de agenda 

• Versnellen van vergunningen in de RO (zonnepanelen, windmolens) 
• Verdubbelen van biomethaan 
• Versnelling van de verduurzaming van de industrie, hernieuwde aandacht voor opties zoals waterstof (in lijn met de NL klimaatagenda) 

Tenslotte: Juist in de context van Oekraïne is het belangrijk om te realiseren dat verduurzaming ook gaat over democratisering en decentralisering!  

Ruud Koornstra is Vriend van het Earth Charter en SDG Alliantie Coördinator SDG 7: Affordable and clean energy.  

85 – 90% van de oorlogen in de wereld gaan over olie en gas; niet geloof maar grondstoffen staan centraal. Een wat optimistischere kijk hierop is dat we nu door gaan krijgen hoe belangrijk de energietransitie is. Economische belangen moeten ondergeschikt raken aan de missie waar we voor staan. We moeten uit de wurggreep van het gas komen, in de spiegel kijken en de offers brengen dat we dingen moeten afschrijven.  Met militaire precisie moeten we alles aangrijpen wat we hebben aan vernieuwing zodat we het oude achter ons kunnen laten. Het moet anders worden, maar zeker niet minder. Als we de SDGs halen in 2030 hebben we het paradijs op aarde.  

Aniek Moonen is Worldconnector en voorzitter Jongeren Klimaatbeweging. Ze is ook coördinator SDG Alliantie SDG 13: Climate action 

Energie en klimaat zijn natuurlijk onlosmakelijk verbonden, ook in de link met Oekraïne. Het blijft echter best ingewikkeld om de huidige situatie direct te koppelen aan het klimaatprobleem. Het voelt als ongemak omdat de indruk niet gewekt moet worden dat de klimaatlobby dit als een schone kans ziet. Wat zijn de negatieve/positieve kanten van deze situatie op de klimaatcrisis? Een korte opsomming:  

Negatief: 

• De oorlog heeft impact op hoe hoog het klimaatprobleem op de politieke agenda staat. E.g. publicatie van IPCC rapport is totaal ondergesneeuwd door het nieuws van de oorlog. Mensen hebben te weinig ruimte in hun hoofd en prioriteiten om zich hier ook mee bezig te houden.  
• Gebruik van fossiele brandstoffen lijkt weer de lucht in te schieten. Het is zeer zorgwekkend dat Russisch gas onmiddellijk vervangen wordt door ander gas en kolencentrales, zelfs in Nederland. 
• Verschuiving van financiën naar defensie kan mogelijkerwijs zorgen voor een vermindering in klimaatfinanciering, al is dit nog niet bevestigd. 
• Er is een ongelijkheid tussen huishoudens wat betreft energie. Dit leidt tot energiearmoede: de stijgende prijzen zullen de armere huizen raken en zal hun deelname in de energietransitie beperken.  
• We verliezen de toegang tot (en toezicht op) de Russische permafrost, waar veel (klimaat)onderzoek wordt gedaan. Rusland is er wel onbehoorlijk mee om gegaan, met desastreuze gevolgen.  

Positief: 

• Draagvalk voor de energietransitie is nog nooit zo groot geweest, wat hopelijk zorgt voor een versnelling van de transitie. 
• De financiering van fossiele projecten is aan het uitvallen.  

Wat kunnen we leren?  

• Conflicten zoals deze zullen niet eenmalig zijn. Grote politieke machtsverschuivingen veroorzaken verschuivingen op andere vlakken (water, voedsel, energie) en creëren veel instabiliteit. 

Wat kunnen we doen? 

• De huidige koers blijven varen 
• Focussen op de lange termijn 
• Als Worldconnector nog zoekende: mengen in het publieke debat met een duidelijk signaal naar de politiek voornamelijk m.b.t kolencentrales.  
• Zet je verwarming een graad lager! 

Dennis Kerkhoven Worldconnector, SDG Alliantie Coördinator SDG 16: Peace, justice and strong institutions. 

Met de Alliantie is Dennis druk bezig met het maken van een routekaart/agenda. Meer achtergrondinformatie is hier te vinden. SDG 16 is de minst gefinancierde SDG van allemaal, waardoor bijvoorbeeld het Vredespaleis als instituut stelselmatig te weinig geld krijgt. Dit is te wijten aan onderwaardering voor het thema; er is een meerdimensionale visie nodig. We doorzien momenteel niet wat de hoge complexiteit is van de vraagstukken maar voornamelijk dat grond, water en voedsel de rootcauses zijn van conflicten.  

Een groot goed is toegang tot het recht, maar toegang tot sociale en ecologische rechtvaardigheid moet de komende tijd worden toegevoegd. We hebben te maken met een tijd van fundamentele onzekerheid waarbij we anders moeten kijken naar vrede, namelijk op een holistische wijze. Dit begint aan de binnenkant, bij inner peace. Dit vertaalt zich aan de buitenkant door samenhang en toegang tot basisbehoeften. Als die op orde zijn, zal dit uiteindelijk leiden tot minder conflicten. Het is lokale en korte ketens naar voedsel op te bouwen, en aandacht te besteden aan regenerativiteit, energie en een ander handelssysteem. Focus naar de toekomst, dit vraagt om een verandering in het bewustzijn. We moeten terug naar de waarden en daar veerkracht in vinden, de moeder der transitie is de democratie. 

Plenaire reflecties en ideeën voor vervolg als vereniging  

Er is ruimte in de chat om te reageren en/of vragen te stellen, waarop plenair is ingegaan. Zie hieronder enkele responses. In deze afsluitende ronde is er ook aandacht voor de vraag wat we als vereniging kunnen doen, als volgende stap. Dit is de eerste ‘oogst’.  

• Toekomstige oorlogen gaan waarschijnlijk over water en voedsel 
• Toegang tot grond is ook een zeer belangrijke factor, heeft ook lokale oorlogen veroorzaakt in Ghana en Mauritanië. Conflicten in Nederland gaan uiteindelijk ook over toegang tot grond.  

• Wat kunnen we doen? 1) Blijven doen wat we al deden, maar dan sneller 2) Langetermijn oplossingen promoten, specifiek energiebesparing en hernieuwbare energie3) Roep je gemeente op om van Gazprom af te stappen als gasleverancier 4) Help ‘de burger’ (vanuit je zakelijke positie of als buur) met verduurzaming van de woning en isoleer de slechtst geïsoleerde woningen (scheelt één miljard kuub gas per jaar) 5) Zet de verwarming één graad lager (scheelt in de EU 10 miljard kuub Russisch gas per jaar)  
• Het verlangen wordt uitgesproken deze dialoog voort te zetten. Een idee is een Dis op Dinsdag in kleinere kring met ook vertegenwoordigers van de Oekraine en Rusland gemeenschap.    

 

* * *