Introductie

Op initiatief van Worldconnector Marieke Rietbergen vonden op 12 en 26 oktober twee case clinics plaats over circulair leiderschap; kleinere bijeenkomsten waarin we over een onderwerp de diepte ingaan. Marieke loopt al een aantal jaar rond met de vraag: hoe ziet circulair leiderschap er nou eigenlijk uit? Samen met medewerkers van haar ontwerpbureau Design Innovation Group realiseerde ze zich dat er diepgaande beloningsstructuren zijn opgezet die te maken hebben met de groei van een bedrijf, en met lineaire winstmaximalisatie.

Dit leidde tot het idee voor een afkickkliniek voor de waardering van lineaire eigenschappen, of voor ‘lineaire lusten’, zoals Marieke ze noemt, met als doel het lekkere gevoel dat beloningen met zich meebrengen lost te laten. Niemand heeft hierop nog een antwoord, maar zoekend kunnen we met elkaar tot een verhaal komen. We kunnen gedrag namelijk alleen veranderen als de noodzaak en consequenties van verandering doorleefd en doorvoeld worden.

Eerste bijeenkomst: wat is en doet een circulair leider?

Maar hoe gaan we dan circulair zijn? In de eerste bijeenkomst probeerden we met elkaar handen en voeten te geven aan hoe circulair leiderschap er in de praktijk uitziet, aan de hand van vier vragen:

• Wat zijn je eerste gedachten bij circulair leiderschap?;
• Waaraan herken je een circulair leider; in mindset, waarden en gedrag? (En wat is dan een lineair leider?);
• Welke belemmerende overtuigingen heeft een circulair leider achter zich gelaten?;
• Stel, je zit in een RvT of RvC, waar zou je op bij het beoordelen van circulair leiderschap op letten? (En is er een wezenlijk verschil met lineair leiderschap?)

We werkten met de online tool Miro, een digitaal bord waarop deelnemers post-its kunnen plaatsen. De post-its die als reactie kwamen op de eerste vraag, zagen er bijvoorbeeld zo uit:

Een punt dat meermaals naar voren kwam, was practice what you preach: er is weinig ruimte voor hypocrisie, of een discrepantie tussen de ideeën die een leider uitdraagt enerzijds en haar of zijn handelen anderzijds. Circulariteit is óók het in de ogen kijken van de ongemakkelijke waarheid dat bedrijven of leiders belang kunnen hebben bij greenwashing.

Hoewel het aanvankelijk makkelijker was om aan te geven wat een circulair leider niet is of doet, kregen we na een tijdje een rode lijn in een aantal zaken, en konden we het gaan hebben over hoe we circulair leiderschap nu kunnen objectiveren. Een samenvatting van de door ons bedachte beoordelingscriteria voor een circulair leider ziet er als volgt uit:

Belangrijk is volgens de deelnemers het meenemen van meerdere soorten kapitaal in besluiten: financieel kapitaal is nog steeds belangrijk, maar zou niet bovengeschikt aan de andere soorten kapitaal moeten zijn. De gevolgen van een besluit op alle belanghebbenden moeten worden meegewogen, zowel nu als in de toekomst.

Tweede bijeenkomst: de kern van het vraagstuk

Tijdens de tweede bijeenkomst spraken we met een nieuwe groep deelnemers over welke zaken cruciaal zijn voor een transitie naar circulair leiderschap. Het eerste punt dat werd genoemd, en door iedereen werd beaamd, is dat deze transitie inclusief moet zijn. De noodzaak ervan moet door alle lagen van het management van een organisatie gevoeld worden, en alle lagen moeten bijdragen aan de implementatie ervan. Desondanks is hier een belangrijke rol voor leiders weggelegd; die moet zich afvragen hoe zij of hij iedereen in de organisatie meekrijgt. Essentieel hierbij is een positieve uitleg van de teweeg te brengen veranderen, en het bieden van concreet handelingsperspectief.

Daarbij is het belangrijk te vertrouwen op een combinatie van analyse en intuïtie, in plaats van te handelen vanuit slechts één van de twee. Een leider moet de ruimte nemen om te zoeken en te vertragen, waarbij ook ruimte gelaten wordt voor het onverwachte. Bovendien zou er, wanneer een leider pijnpunten in het veranderen van de eigen organisatie herkend, hieraan samen met andere organisaties gewerkt moeten worden. Het verschil met een ‘lineaire’ leider, is dat de laatste anderen slechts als concurrenten ziet.

Vervolgens spraken we over welke mogelijke barrières er zijn. Ondanks de complexiteit van het vraagstuk, bestaat er al zo veel kennis over hoe we moeten omgaan met de grenzen van de aarde en die van sociale rechtvaardigheid. Maar welke hindernissen moeten we nou overwinnen, welke weerstanden zijn er, voordat we in een volgend stadium kunnen komen? En: hoe organiseer je nieuwe energie, zodat mensen deze stap kunnen maken?

Een van de antwoorden op bovenstaande vragen was: maak er een groot probleem van! Kleine problemen vindt men altijd gedoe, maar als je ergens een groot probleem van maakt, komt er aandacht voor en is er ruimte voor grote oplossingen. Essentieel hierbij is ook het binnenhalen van meningen van buitenaf, als prikkels om jezelf als leider scherp te houden, en de rest van de organisatie mee te nemen.

Vervolgstappen: social tipping point

Uit beide sessies zijn zeer waardevolle inzichten gehaald, op basis waarvan we met Marieke gaan nadenken hoe een vervolgbijeenkomst eruit zal zien. Wat we in ieder geval al weten, is dat hierin het concept van een social tipping point centraal zal staan, dat nodig is om daadwerkelijk in een volgend stadium van de transitie naar circulariteit te komen.