Promotie Dorine van Norren: “Wederkerigheid tussen mens en natuur en tussen mensen onderling ontbreekt in VN Duurzame Ontwikkelingsdoelen” “

De westerse wereld kan leren van niet-westerse welzijnsbegrippen en de doorwerking daarvan in het recht. Dat stelt Worldconnector Dorine van Norren op grond van het proefschrift dat ze op 18 december verdedigt aan Tilburg University. Wederkerigheid tussen mens en natuur en tussen mensen onderling speelt een belangrijke rol in niet-westerse filosofie, maar dat idee komt slechts mondjesmaat terug in de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties.

Van Norren schreef een kritiek en aanvulling op het gedachtegoed van de econoom en Nobelprijswinnaar Amartya Sen. In het boek Development as Freedom beargumenteerde Sen dat de economische wetenschap gaat over het overwinnen van onvrijheden van de mens, die zijn rechten moet kunnen actualiseren zodat hij tot een zinvol ‘zijn en doen’ kan komen. Volgens van Norren ontbreekt in deze visie vanuit niet-westerse filosofisch perspectief het element van wederkerigheid. Niet ‘vrijheid is vooruitgang’ (de Nederlandse titel van Sen’s boek), maar wederkerigheid of dienstbaarheid is vooruitgang. De natuur maakt deel uit van deze wederkerigheid.

Voor haar onderzoek bestudeerde Van Norren de Afrikaanse traditie van Ubuntu (ik ben omdat wij zijn), de Boeddhistische leer van het Bruto Nationaal Geluk en de Indiaanse wijsheid van Sumak Kawsay (Quecha) en Buen Vivir (Spaans), de wijze van de goede manier van leven. Ze reisde naar Zuid-Afrika, Bhutan en Ecuador, waar ze onderzocht hoe niet-westerse filosofie doorwerkt in de grondwet en de rechtspraak, het binnenlandse en het buitenlandse beleid.

Aarde centraal

Zo maakte ze in Ecuador kennis met natuurjurisprudentie, waarbij de aarde centraal staat in het rechtssysteem en niet de mens. In Bhutan’s grondwet staat een wettelijk vereist percentage bos en een verplichting van burgers om voor de natuur te zorgen. De grondwet van Zuid-Afrika noemt de toekomstige generaties, die voor Afrikanen vanuit de Ubuntu gedachte automatisch deel uitmaken van de mensheid, samen met de voorouders. Het niet geven van respect aan een mens is een schending van Ubuntu, maar ook misbruik van de aarde. Hiervoor wordt hetzelfde woord gebruikt.

Duurzame Ontwikkelingsdoelen

Dit niet-westerse gedachtegoed heeft slechts mondjesmaat zijn weg gevonden in de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, constateert Van Norren. Deze doelen gaan nog steeds uit van duurzaam ‘gebruik’ van natuurlijke hulpbronnen, in dienst van de mensheid, en niet van een wederkerige relatie tussen mens en natuur. Wel noemt Van Norren het positief dat de doelenset van 2015-2030 voor alle VN-landen geldt en duurzaamheid centraal stelt. Dit gold niet voor de eerdere Millennium Ontwikkelingsdoelen.

Dorine van Norren promoveert op maandag 18 december aan Tilburg University. Titel proefschrift: Development as Service; A Happiness, Ubuntu and Buen Vivir interdisciplinary view of the Sustainable Development Goals. Promotoren: em. prof. dr. Willem van Genugten (Tilburg University) en prof. dr. Joyeeta Gupta (UvA). Dorine van Norren is bereikbaar via (06-52751005/ [email protected] of [email protected] ). Recensie-exemplaren van het proefschrift kunt u aanvragen via [email protected]